Pierwotnym siedliskiem naturalnym tej rośliny były prawdopodobnie wiecznie zielone lasy tropikalne
wschodniego Meksyku, oraz karaibskiego działu wodnego Gwatemali, Belize i Hondurasu. Jest epifitem (korzysta z innych roslin jako podpory ale nie pasożytuje) ale trochę nietypowym, gdyż jestlianą a korzeni się w glebie.
Wanilia pochodzi z lasów tropikalnych Nowego Świata, ale obecnie uprawiana jest w tropikalnych rejonach na całym świecie jako przyprawa o charakterystycznym zapachu.
Może kwitnąć w ciągu całego roku, ale maksimum przypada na marzec-czerwiec. Nie zakwitnie i nie wytworzy owoców dopóki nie osiągnie dojrzałości, czyli zwykle po osiągnięciu 3,3-3,9 m długości.
Strąki nasienne są źródłem powszechnie znanego całym świecie aromatu waniliowego i drugiej najdroższej, po szafranie, przyprawy na świecie.
Zapach wanilii pochodzi z wyrośniętych i dojrzałych owoców, które osiągają długość w ciągu 6 tygodni, po czym potrzebują następnych 6-10 miesięcy dla osiągnięcia pełnej dojrzałości.
Strąki muszą być zbierane w momencie, gdy ich kolor zmienia się z zielonego w żółty, ale zanim zaczną pękać w celu rozsiania nasion.
Hobbyści mogą zbierać strąki, gdy owoc staje się żółty. W tej fazie są one wodniste i bez smaku, pozbawione przyjemnego waniliowego aromatu. Dopiero proces suszenia nadaje znany powszechnie smak i zapach.
Strąki poddane niewłaściwej obróbce nie mają określonego smaku i zapachu i jest prawdopodobne, że spleśnieją. Pocięte i wymieszane z owocami, które spadły za szybko nadają się do produkcji tanich ekstraktów.
Zachwycający i unikalny zapach i smak pochodzi od aromatycznego związku chemicznego o nazwie wanilina, który ulega krystalizacji na zewnątrz strąka podczas procesu fermentacji i suszenia.
Przefermentowane strąki można wykorzystywać w całości, skrobiąc je, lub można używać malutkie nasiona wydobyte z rozciętych strąków. Wanilia jest zazwyczaj sprzedawana do użytku spożywczego w postaci ekstraktu alkoholowego, i jako zapach do tytoniu i w produkcji perfum.
Aby zapobiec zniszczeniu przez huragany i silne wiatry często występujące w tropikach, rośliny są często uprawiane pod osłoną listowia dżungli. Zdrowa wanilia może wytworzyć do 100 strąków rocznie.
Inne gatunki wanilii mające wartość handlową to Vanilla Pompona Schiede i Vanilla tahitensis J.W.Moore. Są one czasem stosowane jako gorszej jakości źródła smaku wanilii, ale najczęściej wykorzystuje się je do otrzymania zapachu.
Znawcy uważają, że każdy gatunek ma inny smak.